Լուրեր եւ Ձեռնարկներ

Այս վէպը տպուած է Երեւանի մէջ 2009 թ.ին որպէս պետական հրատարակութիւն, ինչ որ գովելի է:
Հայ գիրի վարպետները Ամերիկայի մէջ ընդհանրապէս մեր անցեալի, երկրի կեանքին անդրադարձած են: Անունները չեն պակսիր.-Համաստեղ, Բենիամին Նուրիկեան, Վահր Հայկ, Յակոբ Ասատուրեան...
Ոմանք ալ անդրադարձած են ամերիկեան կեանքին.- Արամ Հայկազ, Անդրանիկ Անդրէասեանը սակայն ամբողջ վէպ մը գրած է:
Պօղոս Քուբելեան կու գայ խախտել այս կեցուածքը, երկար շրջան մը ապրելով Ամերիկայի մէջ մեր գրականութեան կը բերէ ափրիկեան եւ այժմ ալ ամերիկեան կեանքը:
Ուր որ անհրաժեշտ է Գուբելեան այդ երկրին կեանքը պաստառած է:
Տուեալ երկիրներուն մէջ մեզի համար տարօրինակութիւններ կա՞ն: Անշուշտ կան: Ամէն երկիր ունի իր իւրայատկութիւնները:
Ապրելով այժմ Ամերիկայի մէջ, Գուբելեան իր «Այն Միւս Ափը» վէպին մէջ վեր կ'առնէ այդ երկրին կեանքը իր բոլոր երեսներով, բոլոր տարօրինակութիւններով, մինչեւ անգամ պախարակելի կեանքը, ցոփութիւնները բազմաճիւղ: Այս կեանքը կը հասնի հոն, որ զաւակ մը, տիրանալու համար հօրը միլիոններուն կը սպաննէ իր հարազատ հայրը: Ինչպէ՞ս, իր սիրուհին նետելով հօրը գիրկը...որ վերջինը մեռնի սպառած, պերճաղիճի մը գիրկին մէջ:
Աւետարանէն քաղուած խօսքով մը կը բացուի գիրքը.-ՙԵս աշխարհ եկայ իմաստունները նուաստացնելու եւ յիմարները բարկացնելու՚: Նազովրեցիին այս խօսքը չեմ ստուգած. միթէ՞ վերի գործին համար եկած է Քրիստոս:
Հեղինակին այս վէպը միայն անձ մը չէ, որ կը ներկայացնէ, թէեւ գիրքին գլխաւոր հերոսը ամէն էջի վրայ ներկայութիւն է: Հոմլէս մըն է ան, անտուն մը, որ հեղինակին ապրած փողոցին մէկ մայթին վրայ կ'ապրի եւ կը գիշերէ ցնցոտիներու մէջ:
Հեղինակը այս մարդուն հետ է: Կը խղճայ անոր ու մերթ ալ կերակուր կը տանի լքեալ այս մարդուն: Ուշագրաւ է, որ այս լքեալ մարդուն հանդէպ նոյն վերաբերմունքը կ'ունենան, թաղին բոլոր հայ ընտանիքները: Տառապանք տեսած, ապրած հայը, տառապեալներուն օգնութեան կը հասնի:
Բայց ահա, երբ խումբ մը հրեայ ընտանիքներ կայք կը հաստատեն նոյն թաղամասին մէջ նոյն օրն իսկ լքեալ այս մարդը իր ցնցոտիներով մայթէն դուրս կը շպրտեն, մէկը, որ յանուն Ամերիկայի կռուած էր Վիէթնամի մէջ եւ այժմ անտուն էր:
Հրեան միթէ՞ տառապանք չէ ունեցած, բայց ինչո՞ւ եւ ինչպէ՞ս տառապեալ անհատի մը վէրքին աղ կը ցանէ: Միայն այդքա՞ն, տասնամեակներէ ի վեր կը շարունակէ Պաղեստինի ժողովուրդը ահ ու դողի մատնել մահեր պատճառելով, տուներ փլատակի վերածելով:
Գուբելեան ներկայացնելով 537 Ուէսթ Կարֆիլտ փողոցը կեանքի մը, կեանքերու մէկ հանգրուանը խորհրդանշանի կը վերածէ:
Նոյն փողոցին մէջ կ'ապրին հայ, պարսկահայ, իտալացի, սեւամորթ, կարմրամորթ եւ այլ երկիրներէ Ամերիկա հանգրուանած ընտանիքներ: Իրենք զիրենք ամերիկացի նկատող ռասիստները նոր եկողներուն կ'ըսեն.-Ձեզի հրաւէր ղրկած էի՞նք որ եկաք: Միթէ տեղաբնակ կարմրամորթները հրաւէ՞ր ղրկած էին բոլոր-բոլոր եկողներուն, երբ այդ նորեկ ցեղամոլները ջանացին բնաջնջել տեղաբնիկները...
Վերջապէս հրեաներու կողմէ վռնտուած անտունը ուրիշ մայթի մը վրայ կը տեղաւորուի բիծխէի ծառի մը տակ (այս մէկը մեծատերեւ ծառ մըն է - maple tree, որ գանատական է):
Գուբելեանը կը գրէ. «Անտունը ամբողջ օրը ոտքերը տնկած խմող-ծխող թաղեցի նորագոյն բարեկամս, ընթերցանութեամբ տարուած, վստահ եմ, իմ առտնին տագնապներս չունէր»: Հեղինակը կը շարունակէ. «Առաջին անգամ երբ ոտքս կոխեցի այս թաղը, ծախու հանուած ներկայ գործարանը տեսնելուս, փողոցը վրաս քաղաքակրթութենէն ու մարդկութենէն կտրուած`խուլ կեթթոյի տպաւորութիւն թողուց»:
Հեղինակը հոս է որ կը ճանչնայ Սալերնոն, երբ իր կեանքին մէջ Իտալիա չէր գտնուած: Իսկ Ամերիկա ապրող իտալացի Սալերնոն երբեք, ոչ միայն չէր տեսած Իտալիան, այլ հարցուցած Գուբելեանին. «Գեղեցի՞կ էր մեր Իտալիա»:
-Շատ գեղեցիկ էր:
Խեղճ իտալացին ծանր ապրումներ կ'ունենայ: Գուբելեան մանրամասն տեղեկութիւններ կու տայ իր հանդիպած մարդոց զգացումներուն, ապրումներուն եւ անոնց երկիրներուն մասին: Ան կ'աւելցնէ. «Տեղացիին աչքերը չեն մատներ որեւէ յուզում, խռովք, հրճուանք»: Մարդիկ արդէն հոգիով ամերիկացի դարձած են:
Վար կ'առնուին Նիւ Եորքի առեւտրական երկնաքերները: Յաջորդող օրերուն կարծէք ամէն եկուոր Պէն Լատէն է ամերիկացիի աչքին: Թշնամաբար կը նային եկողներուն: Կարծէք իրենք եկուորներ եղած չէին:
«Զոհերու յիշատակին հոգեճաշ...սպիտակները պիտի գան, ուտեն, խմեն ու «ողորմի» մրմնջեն... յետոյ գարեջուրին, պոռնիկներուն ու Հարլի Տէյվիտսըններուն վերադառնան»:
Դարձեալ անդրադարձ կայ անտունիին մասին. «Գուցէ ես ալ հոգիով անտուն, աներդիք տնօրէն մըն եմ: Ու փողոց նետողներուն չափ ալ մեղաւոր եմ, գուցէ անոնց մեղսակիցը»:
Հատորին մէջ խօսք կայ հայրերու եւ զաւակներու յարաբերութեանց շուրջ, ամուսնութեան շուրջ, այր եւ կնոջ անհամաձայնութիւններու, բաժանումներու մասին, բաներ, որ դարձած են հասարակ երեւոյթ:
Պէյրութէն Ամերիկա մեկնած Արամը ժլատ է: Ան կ'ուզէ, որ իր գնած հաւկիթը երկու դեղնուց ունենայ: Ծանօթ մը կ'ըսէ անոր. «Վաղը մէկ դեղնուցովն ալ պիտի չգտնես: Իսկ եթէ ես երկու դեղնուցովը գտնեմ, քեզի չեմ տար, ես կ'ուտեմ»:
Սեպտեմբեր 11-էն ետք անկլօները նոր եկողներու բարեւն իսկ չեն ընդունիր: Իսկ պատերազմի պատճառաւ Լիբանանէն Ամերիկա եկողները երբ ըսեն. «Մեր հայրերուն Լիբանանը ոչ եւս է՚, տեղացին ալ կ'ըսէ. «Մեր ճանչցած Ամերիկան` նոյնը...»:
Համատարած երեւոյթ դարձած է հաշիշ-մարիկուանա գործածելը:
Հեղինակը երկու կուսակցական հայեր կը ներկայացնէ որոնք հեռու են ամէն կարգի կեղտէ, բայց ահա մէկը անոնցմէ . «Իրաւունք ունիք», շշնջաց, «Դուրսը ցուրտը սկսաւ»: Խոշոր բաժակ մը ֆրանսական կոնեակ լեցուցի: Չմերժեց: Հատ մըն ալ ինծի պատրաստեցի: Առինքնուած իրմով: Շրթներուս մօտեցուցի բաժակը...արբեցումի»: Ուրեմն, հայն ալ սուրբ մնալ չի կրնար:
Հայերը, Երեւանի մէջ քիչ կեղտ չթափեցին Գուրգէն Մահարիի վրայ անոր «Այրուող Այգեստաններ» վէպին առիթով: Վայրենութիւն: Նման հանդիպումներու մասին երբ հեղինակը հինգ հարիւր տոլարով միացումներու շուրջ կը խօսի, այդպիսին է կեանքը հոն, ուստի, մենք պարսաւ չունինք Գուբելեանին հանդէպ:
Այս բոլորով չկարծէք թէ Ամերիկան պարկեշտ քաղաքացիներ չունի, կան լաւ մարդիկ, որոնք օգտակար կ'ըլլան հեղինակին, որոնց մասին մեծ սիրով կ'անդրադառնայ ան:
Գիրքը աղաւնիներու նուիրուած յուզիչ էջեր ունի: Աղաւնին չեն սպաններ: Բայց թուրք պետութիւնը սպաննեց Հրանդ Տինքը... բայց առանց կարենալ սպաննելու ազնուութիւնը, անմեղութիւնը:
Սակայն «մարդիկ մեղրամոմէ չեն շինուած, որ հալեցնելով նորը սարքես»:
Վէպին համար նիւթ է նաեւ հայրենիքը, հայրենադարձութիւնը, արտագաղթը, միշտ առանց ծանրանալու ըսի ըսաւներու վրայ...
Հայրենիքին ծառայելու օրինակներ ալ կան:
Վէպին վերջին խօսքը. «Անտունին մեկնումով ամայացաւ մեր փողոցը...անցեալի յիշատակներով հարուստ եմ...»:
Բայց ո՞րն է միւս փողոցը, արդեօք Քարանթինան, Չարչափուխը, աշխարհի 21-րդ դարի մեղքի, շռայլութեան, մշակոյթներու եւ ժողովուրդներու կործանումը փլանաւորողնե՞րը, անպատիժ վայրագութեանց հեղինակներու շէն բնակարանները, որոնց պատժուիլը ամխուսափելի դարձած է:
Վստահ եմ Գուբելեանը, որ լաւ վէպ մը գրած է, նոյն կարծիքը ունի:

ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՆԵԱՆ